آستان مقدس امامزادگان باقریه(ع) بیرجند معروف به مزار دره شیخان محل دفن ۷۲ امامزاده از نوادگان امام محمد باقر بوده که طبق سنتی دیرینه روزهای چهارشنبه پذیرای خیل عظیم زائران است.
آستان مبارکه شهدای باقریه بیرجند یکی از امامزادگان شاخص بیرجند بوده که در بین مردم این شهر به مزار دره شیخان معروف است.
نام دره‌شیخان برگرفته از دو کلمه، دره و شیخان بوده است، دره فرو رفتگی میانه دو دامنه کوه می‌باشد که در آن آبراهه یا رودی جریان دارد و شیخ به معنی مرد بزرگ و دانشمند و مرشد و احتمالاً شیخان جمع شیخ و جمعی از بزرگان باشد. از این رو به نظر می رسد این دره به دلیل اینکه محل دفن جمعی از بزرگان بوده به دره شیخان معروف شده است.
احتمالی دیگر که گفته می‌شود به این دلیل است که در این دره به گروهی شبیخوان زده شده به دره شبیخوان معروف شده که بعداً به دره شیخان استعمال شده است.
دره شیخان مزار غریبی است که تاریخی بلند و داستانی غم انگیز را در دل خود جای داده است، آن طور که آیتی در تشریح واقعه دره شیخان به نقل از تاریخ حسامی نقل کرده است: سید حامدالله علوی بزرگ زاده‌ای از نوادگان امام محمد باقر(ع) با گروهی از افراد خاندان خود از مدینه به ری و از آن جا به خراسان می‌آیند.
این خاندان در قیامی خونین علیه خلیفه جبار عباسی به این سرزمین می‌رسند و با اهل و عیال در کوه‌ها و بیابان‌های منطقه پراکنده می‌شوند.
در این نبرد سید حامد علوی در اطراف روستای چنشت شهرستان سربیشه به شهادت رسیده که امروز نیز مزار شریف این امامزاده مامنی برای عاشقان و دلدادگان اهل بیت (ع) است.
بعد از وی سید محمد نقیب رهبری گروه را برعهده گرفته و همراه با باقی مانده سپاه راهی کوه های باقران می شوند و در نهایت نیز حدود ۷۰ نفر از این افراد در ورودی شهر بیرجند که اکنون به دره شیخان معروف است غافلگیر شده و قتل عام می شوند.
مزار شهدای باقریه در پیشانی آثار مذهبی و دیدنی خراسان جنوبی
بعد از این واقعه مردم بیرجند به واسطه عشق خود به خاندان عصمت و طهارت بقعه ای در محل دفن این امامزادگان ایجاد کرده و هنوز هم که هنوز است این مکان را مأمنی برای دردهای خود قرار داده اند.
شواهد تاریخی قدمت بنای این بقعه را به اواسط دورة صفویه نسبت می دهند که تعمیراتی در دوره‌های بعدی در آن صورت گرفته است.
بقعة اصلی مزار از داخل شش ضلعی به طول شش متر است و طاقی گنبدی و کاهگلی و یک ایوان کوچک دارد. ورودی بنا با کاشی تزیین شده است.
در شش گوشه درونی بقعه، زاویه‌های کوچکی تعبیه شده و مردم در آن‌ها به نماز و دعا می‌پردازند.
مزار شهدای باقریه بیرجند که سال ۱۳۹۰ از مزار شهدای دره‌شیخان به نام فعلی تغییر نام داده در پنج سال اخیر با تحولی اساسی همراه بوده و ساخت‌وسازهای متناسب با شأن شهدای باقریه بیرجند و اجرای برنامه‌های متنوع فرهنگی و مذهبی، آن را در پیشانی آثار مذهبی و دیدنی خراسان جنوبی قرار داده است.
قیام خونین شهدای باقریه در سال ۴۰۰ هجری
روز خاص زیارت این مکان مذهبی روز چهارشنبه است که در این روز تعداد زیادی از زائران به این امامزادگان شریف پناه برده و با توزیع نذوراتی از جمله نان و ماست حاجات خود را طلب می کنند.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه بیرجند در گفت و گو با خبرنگار با اشاره به قدمت امامزادگان شهدای باقریه اظهار داشت: بنا به شواهد تاریخی آیت الله آیتی به نقل از تاریخ حسامی واقعه شهدای باقریه در سال ۴۰۰ هجری رخ داده است.
حجت الاسلام مهدی قاصری بیان کرد: در این واقعه جمعی از خاندان منتسب به امام محمد باقر در دره ای واقع در ورودی شهر بیرجند به شهادت می رسند که بعدا این دره به دره شیخان معروف می شود.
میزبانی ۲۰۰ هزار زائر در سال
وی به شواهد تاریخی دیگری در ارتباط با سابقه بقعه مبارکه شهدای باقریه اشاره کرد و گفت: علاوه بر این حدود ۲۰۰ سال قبل حیدرخان لر در سفرنامه خود در مورد این امامزاده نوشته است که همه این ها دلیلی بر قدمت امام زاده دارد.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه بیرجند با بیان اینکه این امام زاده هر ساله پذیرای حج زیادی از زائران و عاشقان اهل بیت (ع) است و یکی از قطب های فرهنگی شهر بیرجند محسوب می شود، عنوان داشت: سالانه بیش از ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر از این امام زاده بازید می کنند.
قاصری ادامه داد: علاوه بر این در روزهای خاصی از سال از جمله عید نوروز، ایام ویژه ماه مبارک رمضان و سایر مناسبت های مذهی این بقعه مبارکه روزانه پذیرای بیش از هفت تا هشت هزار نفر زائر است.
پیشرفت ۳۰ درصدی طرح جامع
وی با اشاره به امکانات و ظرفیت های پیش بینی شده در این امام زاده برای پذیرای از زائران اظهار داشت: در این راستا طرح جامع امام زادگان شهدای باقریه در دستور کار قرار گرفته که تاکنون حدود ۳۰ درصد این طرح اجرا شده است.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه بیرجند، احداث خانه عالم، رواق، ایوان، مجتمع خدماتی را از جمله برنامه های این طرح عنوان کرد و گفت: در حال حاضر ایوان ورودی این بقعه به مساحت ۳۰۰ متر در حال ساخت بوده که در مرحله سفت کاری قرار دارد.
قاصری همچنین به احداث رواق ضله شرقی بقعه به مساحت یک هزار و ۶۰۰ متر اشاره کرد و افزود: صحن اول این بقعه نیز به زیربنای ۵۰۰ متر در دستور کار بوده که اکنون در مرحله سفت کاری قرار دارد.
احداث ۱۳ سوئیت برای اسکان زائران و گردشگران
وی همچنین از احداث ۱۳ سوئیت برای اسکان زائران و گردشگران این بقعه مبارکه خبر داد و گفت: این پروژه نیزدر حال حاضر بالای ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه بیرجند با اشاره به اجرای گلدسته و ساختمان شبستان این امام زاده بیان داشت: تاکنون بالغ بر یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان در این پروژه هزینه شده است.
قاصری همچنین به برنامه های فرهنگی اجرا شده در این امازاده اشاره کرد و گفت: هر ساله برنامه های فرهنگی زیادی از جمله طرح آرامش بهاری، سوگواره یاس نبوی، نشاط معنوی و بصیرت عاشورایی ابلاغی از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه در این امام زاده برگزار می شود.
وی ادامه داد: علاوه بر این در تمامی طول هفته برگزاری نماز جماعت در سه وعده، برگزاری مراسم دعا برگزار شده و علاوه بر این در ایام خاص سال از جمله روز شهادت امام رضا(ع)، روز شهادت امام صادق(ع) و تاسوعا این بقعه میزبان ویژه هیئات مذهبی است.
اکنون این مکان مقدس هموراه پذیرای عاشقان اهل بیت(ع) و زائرین زیادی به خصوص در روزهای چهارشنبه و ایام خاصی از سال است . شاید فلسفه ایجاد این اماکن مقدس این باشد که به برکت این خون های به ناحق ریخته راه روشن آنان را ادامه دهیم و تحقق آن نیز جز با عمران و آبادنی اماکن مقدس محقق نمی شود که این امر نیز همت خیرین را می طلبد تا آستان مبارک شهدای باقریه در ورودی بیرجند تبدیل به قطب فرهنگی شهر تبدیل شود.
منبع: مهر